Гарадзенская вясна

Калі надакучвае кампутар і Інтэрнет, бяру ў рукі які-небудзь зборнічак вершаў беларускага паэта і чытаю. І тады лёгка і хутка пачынаю адпачываць ад рознай палітычнай сусветнай мітусні, ад шматдзённых клопатаў і няпростага сёння чалавечага жыцця.

Каго ж з паэтаў і што ўзяць пачытаць цяпер? – задаю сам сабе пытанне. Ага, вазьму ж я пачытаю вершы Валянціна Таўлая. Даўно не чытаў яго паэзіі. Таленавіты ён быў, але пакінуў гэты свет зусім маладым – у трыццацітрохгадовым узросце. Колькі ж мог яшчэ напісаць для сваіх нашчадкаў добрых твораў і ўспамінаў гэты чалавек. Ды і першы свой зборнік малады паэт так і не патрымаў у руках, як, напрыклад, Максім Багдановіч.

Гартаю “Выбраныя творы” Валянціна Таўлая, выдадзеныя ў Менску ў 1951 годзе. Чытаю радкі:

Ідзе за годам год,

Сівеюць людзі, хаты, --

І ўсё ў ярме народ,

А над шляхамі – краты.

І ўсё фарбуюць брук

Крыві ахвярнай плямы.

Чуваць астрожнай брамы

На ўсю краіну грук…

Чытаю і здзіўляюся, як быццам гэтыя радкі Валянцін Таўлай напісаў нядаўна. Хаця напісаны яны былі 1 студзеня 1929 года ў вёсцы Рудаўка на Слонімшчыне. Уяўляеце – 92 гады таму напісаў паэт паэтычныя радкі, а яны вельмі актуальныя і сёння.

Чытаю далей. Верш “Дзяўчыне” пачынаецца так:

І зноў загарэліся нашыя зоры –

Аднак, не пабачымся мы:

Дарога мая напаткнулася ўчора

На шэрыя сцены турмы…

Верш Валянцін Таўлай напісаў у слонімскім астрогу ў верасні ў 1929 годзе. Працягваю чытаць іншыя вершы, а там зноў радкі пра астрог:

Мінуў астрожны дзень,

Як многа дзён другіх,

А колькі ж праміне

Яшчэ дзянькоў такіх?..

У 1933 годзе ў Варшаве Валянцін Таўлай напісаў верш “Наш май”. Першая і апошняя строфы гучаць, быццам гэта беларускі май ХХI стагоддзя з заклікамі:

На паняволеныя гоні

Ізноў прыходзіць Першамай.

А мы ўсё кайданамі звонім,

І волі ўсё няма, няма…

Гэй, узнімайцеся, як хмары,

Як хваля рэк вясной расце –

Па акупантах так ударым,

Што не далічацца касцей…

Ёсць у Валянціна Таўлая паэма “Таварыш”, напісаная на працягу дзесяцігоддзя ў 1936-1946 гадах. Гэта лепшая паэма паэта, адзін з найвыдатных яго твораў наогул. У паэме аўтар намаляваў яркі вобраз палітзняволенага, чалавека шырокай натуры, вялікага тэмперамету, якому вельмі цесна ў душнай камеры:

Дых спірала ў грудзях шырокіх –

Наваліўся на грудзі мур,

А на лаце асфальта – і кроку

Не было як ступіць яму…

“Лукішкія вершы” Валянцін Таўлай напісаў у Вільні ў Лукішках у 1935 годзе. Гэтыя паэтычныя радкі, нібы падводзяць усю турэмную рысу:

Я сам і пасядзець магу,

А вершам – часу шкода:

Шумець ім трэба на сцягу

І калыхаць паходы.

Глядзіў ў ваўчок як дзень так ноч, --

Не ўбачыш, чорт зіркаты,

Што я заўзята і даўно

Пілую вершам краты. 

… Чытаю і перачытваю паэтычныя радкі Валянціна Таўлая. Такім ён і ўвайшоў у нашу паэзію, такім мы і будзем памятаць гэтага таленавітага паэта, дэвізам жыцця якога было:

Не ўдалося сёння, -- можа заўтра ўдасца:

Возьме наша некалі – дажывем пары…

Хай сядзяць, праклятыя, -- затрасі іх трасца! –

Нам дарога, хлопцы, проста на бары!