Гарадзенская вясна

На зло­ме сту­дзе­ня і лю­та­га бе­ла­ру­ская па­мяць Пад­ляш­ша заў­сё­ды за­ся­родж­ва­ец­ца на тра­гіч­ных па­дзе­ях, звя­за­ных з па­цы­фі­ка­цы­яй на­шых вё­сак ат­ра­дам поль­ска­га ўзбро­е­на­га пад­пол­ля пад ка­ман­да­ван­нем Ра­му­аль­да Рай­са „Бу­ра­га„. У гэ­тым го­дзе адз­на­ча­ем круг­лую 75 га­да­ві­ну гэ­тых па­дзей, ка­лі на пра­ця­гу тыд­ня бы­лі за­бі­ты ня­він­ныя лю­дзі — ад да­рос­лых па дзя­цей.

Кож­ная та­кая смерць па­він­на ўша­ноў­вац­ца па­мяц­цю не толь­кі гра­мад­скай, але і дзяр­жаў­най. З гэ­тай апош­няй ёсць звы­чай­на дрэн­на, па­коль­кі жы­вем у ча­се ідэ­а­ла­гіч­на­га ўзвы­шэн­ня гэ­так зва­ных вык­ля­тых жаў­не­раў, якім пры­пі­са­на без­за­ган­насць быц­цам свя­тых асоб.

Ра­ней, у ча­сы ка­му­ні­стыч­най ула­ды па­мяць і ўша­на­ван­не за­бі­тых бе­ла­ру­саў так­са­ма за­моў­ч­ва­ла­ся. Ад­ным сло­вам, толь­кі на нас са­міх ля­жа­ла ад­каз­насць, каб ня­він­на пра­лі­тая кроў на­шых прод­каў не ўсту­пі­ла ў ра­ку за­быц­ця. З пер­с­пек­ты­вы ча­су ба­чым, як важ­ным бы­ло па­мя­таць і апі­саць тую тра­гіч­ную гі­сто­рыю, у якой пры­сут­ні­ча­лі на­шы баць­кі і дзя­ды. У фор­ме за­пі­су гэ­тыя дра­ма­тыч­ныя па­дзеі з’я­ві­лі­ся спяр­ша на ста­рон­ках „Ні­вы” і по­тым у яе кніж­ным вы­дан­ні, а так­са­ма ў ін­шых бе­ла­ру­скіх і поль­скіх ме­дыя. На­пэў­на ся­мей­ная і гра­мад­ская па­мяць ця­гам звыш са­ра­ка га­доў бы­ла га­лоў­ным схо­вам гэ­тых па­дзей. Тут аба­вяз­ко­ва трэ­ба ўзга­даць асо­бу Юзэ­фа Ан­то­ню­ка з Бель­ска-Пад­ляш­ска­га, яко­му пры на­ма­ган­нях ін­шых сем’­яў уда­ло­ся ад­шу­каць ма­гі­лу 31 ва­за­ка, што бы­лі так­са­ма за­ка­та­ва­ныя ат­ра­дам пад ка­ман­да­ван­нем „Бу­ра­га” ў ле­се ка­ля Пу­ха­лаў-Ста­рых. Муж­чы­ны ва ўзрос­це ад 17 да 56 га­доў, што на сва­іх фур­ман­ках зму­ша­ны бы­лі пе­ра­во­зіць яго­ны ат­рад, бы­лі ім так­са­ма пры­су­джа­ны не толь­кі не смерць, але і веч­нае за­быц­цё ў не­вя­до­май ма­гі­ле.

Дзе­ся­ці­год­дзя­мі род­ныя ва­за­коў з Чы­жоў, Па­сеч­нік-Вя­лі­кіх, Крас­на­га Ся­ла, Ягад­нік ды ін­шых вё­сак рас­пыт­ва­лі і тай­ком шу­ка­лі мес­ца іх па­ха­ван­ня. Дзя­ку­ю­чы іх на­ма­ган­ням у лі­пе­ні 1997 го­да бы­ла пра­ве­дзе­на эк­с­гу­ма­цыя астан­каў з ма­гі­лы ў Клі­хах, а так­са­ма ў мес­цы за­бой­ства ў ле­се ка­ля Пу­ха­лаў-Ста­рых на мо­гіл­кі ў Бель­ску-Пад­ляш­скім. Там і зна­хо­дзіц­ца па­мят­ны крыж з проз­віш­ча­мі ўсіх па­мар­да­ва­ных ва­за­коў. Вё­скай, сім­ва­лам на­шай тра­ге­дыі, з’яў­ля­юц­ца За­ле­ша­ны. Ме­на­ві­та там люд­ская бе­ла­ру­ская па­мяць і Бо­жая ла­ска праз па­бу­до­ву ма­на­сты­ра і цар­к­вы на ве­кі вя­коў не да­дуць за­быць на­шай гі­сто­рыі. Зна­мя­наль­най па­дзе­яй, якая мае аг­ра­мад­нае зна­чэн­не для ця­пе­раш­ніх і бу­ду­чых па­ка­лен­няў, бы­лі ра­шэн­ні Са­бо­ра Епі­ска­паў Поль­скай Аў­та­ке­фаль­най Пра­ва­слаў­най Цар­к­вы, якія ўклю­чы­лі ўсе ах­вя­ры ка­пі­та­на Ра­му­аль­да Рай­са ў лік Свя­тых Па­кут­ні­каў Хол­м­скай і Пад­ляш­скай зям­лі.

У ма­ёй па­мя­ці заў­сё­ды, ка­лі га­во­рым пра За­ле­ша­ны, пры­гад­ва­юц­ца му­зы­ка і сло­вы пес­ні пра За­ле­ша­ны ў вы­ка­нан­ні жа­но­ча­га ду­э­та з Вар­ша­вы, які ў кан­цы вась­мі­дзя­ся­тых га­доў на аг­ля­дзе бе­ла­ру­скай пес­ні ў Бе­ла­сто­ку спе­вам вяр­таў на­ша тра­гіч­нае мі­ну­лае. Не за­бы­вай­ма гэ­тай пес­ні і пе­ра­да­вай­ма яе ма­ла­дым па­ка­лен­ням.

А ду­маю, што пры на­го­дзе ўша­на­ван­ня па­мя­ці на­шых му­ча­ні­каў цар­коў­ныя ха­ры пес­ню пра За­ле­ша­ны па­він­ны ўклю­чыць у свой рэ­пер­ту­ар. Для нас так­са­ма вель­мі важ­ным з’яў­ля­ец­ца тое, што ў Бе­ла­сто­ку ў ма­ёй па­ра­фі­яль­най Свя­та-Ду­хаў­скай цар­к­ве ў гэ­тыя тра­гіч­ныя дні ад­бы­ва­ец­ца пра­цэ­сія і ма­ле­бен пры пом­ні­ку „Па­мя­ці пра­ва­слаў­ных жы­ха­роў Бе­ла­сточ­чы­ны, ах­вяр Дру­гой су­свет­най вай­ны і пас­ля­ва­ен­ных рэ­прэ­сій”. З гэ­та­га го­ду ма­ле­бен у па­мяць за­гі­ну­лым мае ад­бы­вац­ца двой­чы. У апош­нюю ня­дзе­лю сту­дзе­ня, або пер­шую лю­та­га, у сум­ную га­да­ві­ну „кры­ва­ва­га рэй­ду «Бу­ра­га»” і 5 чэр­ве­ня, або ў пер­шую ня­дзе­лю чэр­ве­ня, ка­лі Пра­ва­слаў­най цар­к­вой у Поль­ш­чы ад­зна­ча­ец­ца па­мяць Свя­тых Му­ча­ні­каў Хол­м­скай і Пад­ляш­скай зям­лі.

Та­кія ўра­чы­стас­ці нам аб­са­лют­на па­трэб­ныя, каб ма­ла­дыя па­ка­лен­ні пра­ва­слаў­ных па­ля­каў не лі­чы­лі «Бу­ра­га» ці «Лу­паш­ку» сва­і­мі ге­ро­я­мі, што, на жаль, мае мес­ца ў апош­нім ча­се.

На ка­нец зак­лі­каю ўсіх на­шых чы­та­чоў пад­тры­маць фі­нан­са­ва на­ма­ган­ні Бе­ла­ру­ска­га гі­ста­рыч­на­га та­ва­ры­ства і іні­цы­я­ты­вы На­ша Па­мяць па ўша­на­ван­ні тра­гіч­ных па­дзей ужо 75-га­до­вай даў­ні­ны.

Яў­ген ВА­ПА