Гарадзенская вясна

Жы­ве Бе­ла­русь!

Фе­лье­тон па­чы­наю клі­чам, якім звы­чай­на за­вяр­ша­ем свят­ка­ван­ні чар­го­вай га­да­ві­ны аб’­яў­лен­ня 25 Са­ка­ві­ка 1918 го­да на ге­а­па­лі­тыч­най кар­це Еў­ро­пы Бе­ла­ру­скай На­род­най Рэс­пуб­лі­кі.

Жы­ве Бе­ла­русь — бо ўжо звыш паў­го­да ў двац­цаць пер­шым ста­год­дзі ма­ем да­чы­нен­не з па­лі­тыч­ным бе­ла­ру­скім паў­стан­нем су­праць дык­та­ту­ры Аляк­сан­д­ра Лу­ка­шэн­кі і за­тым поў­най пад­па­рад­ка­ва­нас­ці дзяр­жа­вы яе ўсход­ня­му су­се­ду. Ця­пер у час кры­ва­вых па­лі­тыч­ных рэ­прэ­сій да ўлас­на­га на­ро­да ві­даць аж над­та вы­раз­на, як важ­ным кро­кам у бу­ду­чы­ню быў та­дыш­ні па­чын на­шых прод­каў. Па­чын, які су­се­дзям і све­ту вы­раз­на і кан­к­рэт­на дэк­ла­ра­ваў во­лю бе­ла­ру­ска­га на­ро­да на сваю не­за­леж­ную дзяр­жа­ву. Дзяр­жа­ва, у якой усе яе гра­ма­дзя­не, так­са­ма і ін­шых на­цы­я­наль­нас­цей, ма­юць пра­ва на сваю моў­ную і куль­тур­ную ад­мет­насць.

Та­кім чы­нам та­дыш­няя дэк­ла­ра­цыя Ак­ту 25 Са­ка­ві­ка па сён­няш­ні дзень за­ста­ец­ца быць ак­ту­аль­най і для кож­най дэ­ма­кра­тыч­най дзяр­жа­вы. Ства­раць сваю дзяр­жа­ву на зло­ме 1917 і 1918 га­доў ва ўмо­вах та­дыш­няй мі­лі­тар­най і ге­а­па­лі­тыч­най сі­ту­а­цыі ака­за­ла­ся не­рэ­аль­ным. Без улас­ных шты­коў на фо­не пе­раў­т­ва­рэн­няў на па­лі­тыч­най кар­це Еў­ро­пы не ўда­ло­ся аба­ра­ніць свае не­за­леж­нас­ці. У па­лі­ты­цы ня­ма сен­ты­мен­таў і та­дыш­нія най­боль­шыя па­лі­тыч­ныя гуль­цы пры да­па­мо­зе зброі і пе­ра­мір’­яў ста­ра­лі­ся склас­ці но­вы па­ра­дак, але вы­гад­ны толь­кі з іх пун­к­ту гле­джан­ня.

Ні­чо­га за­тым дзіў­на­га, што мно­гія гі­сто­ры­кі ка­нец Пер­шай су­свет­най вай­ны з яе кан­чат­ко­вы­мі па­гад­нен­ня­мі на­зы­ва­юць пе­ра­ду­мо­вай не­паз­беж­на­га вы­бу­ху двац­цаць га­доў паз­ней Дру­гой су­свет­най вай­ны.

У на­шым бе­ла­ру­скім вы­пад­ку, га­во­ра­чы пра між­на­род­ныя гі­ста­рыч­ныя аб­ста­ві­ны, якія пак­ла­лі ад­моў­ны ад­бі­так на тым, што не ўзнік­ла ў 1918 го­дзе на­ша не­за­леж­насць, то іду­чы па чар­зе трэ­ба па­мя­таць пра брэс­ц­кі трак­тат ад 3 са­ка­ві­ка 1918 го­да зак­лю­ча­ны па­між ня­мец­кай, аў­ст­ра-вен­гер­скай, бал­гар­скай і ас­ман­скай дзяр­жа­ва­мі і са­вец­кай Ра­сі­яй на­конт вы­ха­ду Ра­сіі з вай­ны і па­дзе­лу сфе­ры ўплы­ваў у гэ­тай част­цы Еў­ро­пы.

Ра­ней 9 лю­та­га 1918 го­да нем­ца­мі быў пад­пі­са­ны ў Бе­рас­ці да­га­вор з Ук­ра­ін­скай На­род­най Рэс­пуб­лі­кай, якой ад­да­ва­лі­ся знач­ныя тэ­ры­то­рыі бе­ла­ру­ска­га арэ­а­лу ўключ­на з част­кай Пад­ляш­ша. Ня­мец­кая па­лі­ты­ка дзя­лі і ўпраў­ляй на фо­не яе кан­чат­ко­вай мі­лі­тар­най па­ра­зы зда­ва­ла­ся не мець кан­ца. Сваю па­ра­зу нем­цы і яе са­юз­ні­кі му­сі­лі пра­каў­к­нуць бы тую гор­кую жа­бу ў час пад­пі­сан­ня вер­саль­ска­га трак­та­ту 28 чэр­ве­ня 1919 го­да, які ўсту­піў у сі­лу 10 сту­дзе­ня 1920 го­да ў Па­ры­жы. Но­вы еў­ра­пей­скі лад, выз­на­ча­ны бры­тан­ска-фран­цуз­скі­мі ін­та­рэ­са­мі і ўяў­лен­ня­мі, не прад­бач­ваў бе­ла­ру­скай ці ўкра­ін­скай не­за­леж­нас­ці, а пар­т­нё­рам на ўсхо­дзе ба­чы­ла­ся ім са­вец­кая Ра­сея як пе­ра­ем­ні­ца цар­ска­га пар­т­нёр­ства.

Бе­ла­ру­сы і вер­саль­ская кан­фе­рэн­цыя гэ­та тэ­ма не толь­кі для гі­сто­ры­каў. На­пры­клад, не­за­леж­ная бе­ла­ру­ская кі­не­ма­таг­ра­фія па­він­на бу­дзе па­ста­віць па­лі­тыч­ны тры­лер на тэ­му та­дыш­няй сі­ту­а­цыі. І ўрэш­це кан­чат­ко­вы, па­лі­тыч­ны ўдар па бе­ла­ру­скай спра­ве на­нес­ла рыж­ская да­мо­ва ад 18 са­ка­ві­ка 1921 го­да па­між Поль­ш­чай і са­вец­кай Ра­сі­яй, якая па­дзя­лі­ла Бе­ла­русь па­між Вар­ша­вай і Маск­вой. Аку­рат мі­нае сто га­доў ад гэ­тай сум­най па­дзеі. Хай ад­нак та­дыш­ні ўрок гі­сто­рыі за­ста­ец­ца ў па­мя­ці не толь­кі па­лі­ты­каў, але перш за ўсё ў на­цы­я­наль­най па­мя­ці.

У сён­няш­няй нес­па­кой­най Еў­ро­пе ёсць, на жаль, па­лі­тыч­ныя сі­лы, якія пра­ва­ку­юць ідэ­я­мі вяр­тан­ня ў ча­сы рыж­скай да­мо­вы. Ад­кры­тым тэк­стам час ад ча­су агуч­вае та­кія раз­вяз­кі ра­сій­скі па­лі­тык Ула­дзі­мір Жы­ры­ноў­скі. Пер­ша­па­чат­ко­ва пры ўкра­ін­скім кры­зі­се пра­па­на­ваў Поль­ш­чы па­дзел Ук­ра­і­ны. Ця­пер ро­біць згад­кі пра ін­кар­па­ра­цыю Бе­ла­ру­сі з улі­кам пра­па­ноў для поль­ска­га бо­ку. Здаў­на вя­до­ма, што та­кія па­лі­тыч­ныя бом­бы, не бы­ва­юць вы­пад­ко­вы­мі. За іх агуч­ван­нем ста­яць сво­е­а­саб­лі­выя крам­лёў­скія кан­суль­та­цыі, якія ма­юць на мэ­це толь­кі ад­но — не да­пус­ціць да якіх-ко­ле­чы пе­ра­мен на іх­нім за­ход­нім на­прам­ку. Та­му Аляк­сандр Ры­го­ра­віч Лу­ка­шэн­ка — іх стаў­ле­нік і га­рант іх­ніх ін­та­рэ­саў — для сва­іх пра­тэк­та­раў з’яў­ля­ец­ца толь­кі іх­няй кар­тай, ха­ця моц­на сыг­ра­най.

Па­мя­та­ю­чы пра на­шу гі­сто­рыю, ба­чым і за­раз, як цяж­ка і скла­да­на бу­дзе ажыц­ця­віць ідэі Бе­ла­ру­скай На­род­най Рэс­пуб­лі­кі. У юбі­лей­ную да­ту ша­ну­ем на­шых гі­ста­рыч­ных ге­ро­яў, але ад­да­ем па­ва­гу ўсім зма­га­рам сён­няш­ня­га ча­су.

Жы­ве Бе­ла­русь!

Яў­ген Ва­па